მიკრობიოლოგია და ვირუსოლოგია

მიკრობიოლოგიის ისტორია

სამყაროში განუსაზღვრელი რაოდენობით მოიპოვება სხვადასხვა ფორმისა და თვისების მქონე, თვალით უხილავი მიკროსკოპული ორგანიზმები. სულ რაღაც ოთხიოდე საუკუნის წინ კაცობრიობამ არაფერი იცოდა ამ ცოცხალი არსებების შესახებ და მათი დანახვა მხოლოდ მე-17 საუკუნეში, მიკროსკოპის გამოგონების შემდეგ გახდა შესაძლებელი.

მიკრობიოლოგია ბერძნული სიტყვაა, (micros-მცირე, bios-სიცოცხლე, logos- სწავლება) _ მეცნიერება უმცირეს, შეუიარაღებელი თვალით უხილავ არსებებზე, რომელთაც თავინთი მიკროსკოპული ზომების გამო უწოდებენ მიკროორგანიზმებს ან მიკრობებს. ის შეისწავლის მიკროორგანიზმების სიცოცხლის და განვითარების კანონზომიერებებს, აგრეთვე მათ მიერ გამოწვეულ ცვლილებებს ადამიანების, ცხოველების, მცენარეულ ორგანიზმებში და არაცოცხალ ბუნებაში. მიკროორგანიზმებს უკავიათ ევოლუციის ძველი საფეხურები, მაგრამ მათ აკისრიათ მნიშვნელოვანი როლი ეკონომიკაში, ნივთიერებათა წრებრუნვაში, მცენარეების, ცხოველების და ადამიანების ნორმალურ არსებობაში და პათოლოგიებში.

მიკროორგანიზმები დასახლდნენ დედამიწაზე 3-4 მლრდ. წლის წინ, დიდი ხნით ადრე მცენარეების და ცხოველების გაჩენამდე. მიკრობები ცოცხალი არსებების ყველაზე უფრო მრავალფეროვანი და განსხვავებული ჯგუფია. ისინი ბუნებაში ძალზე ფართოდ არიან გავრცელებული და წარმოადგენენ ცოცხალი მატერიის ერთადერთ ფორმას, რომელსაც შეუძლიათ დასახლება ნებისმიერ, სრულიად განსხვავებულ სუბსტრტატებზე (არსებობის არე), - ნიადაგში, წყალში, ჰაერში, გვხვდებიან ყველა კლიმატურ ზონაში, ბინადრობენ ცხელ წყლებში, არქტიკის მუდმივად გაყინულ ნიადაგში, უდაბნოს ქვიშაში და ა.შ. მაღალორგანიზებული ცხოველური და მცენარეული სამყაროს ჩათვლით. ისინი ცოცხალი ორგანიზმის მუდმივი თანამგზავრნი არიან.

მიკრობების საშუალებით ხდება მკვდარი მცენარეული და ცხოველური ნარჩენების გახრწნა და რთული ორგანული ნაერთების გარდაქმნა მინერალურ ნივთიერებებად, ნახშირორჟანგად, ნიტრატებად, სულფატებად და სხვ; ეს ნივთიერებები შემდეგ ხელახლა შედიან მცენარეთა და ცხოველთა ორგანიზმის შემადგენლობაში.

ამრიგად, მიკროორგანიზმების მოქმედებით წარმოებს ნივთიერებათა მიმოქცევა ბუნებაში.

მათ გააჩნით მოქმედების ფართო სფერო. ადამიანისათვის ხან მეგობრის სახით გვევლინებიან, ხან კი მტრის. ახლო წარსულში ადამიანები მიკრობების მოქმედებას მხოლოდ გადამდებ სნეულებათა წარმოქმნას მიაწერდნენ, მაგრამ ბოლოს დადასტურდა, რომ გარდა ამისა მიკრობების მოქმედებით წარმოებს მრავალნაირი ბიოქიმიური პროცესი - დუღილები, ცილების ლპობა, ნიტრიფიკაცია, მოლეკულური აზოტის ფიქსაცია და სხვა.Mმიკროორგანიზმების დახმარებით ხორციელდება მნიშვნელოვანი საწარმოო პროცესები - პურის ცხობა, ღვინის წარმოება და ლუდის ხარშვა, ორგანული მჟავეების, ფერმენტების, საკვები ცილების, ჰორმონების, ანტიბიოტიკების და სხვა სამკურნალო პრეპარატების წარმოება. ამგვარად, მეცნიერებმა შეძლეს მიკროორგანიზმები ჩაეყენებინათ ადამიანის სამსახურში, კერძოდ მათი მოქმედებით ეწარმოებინათ მრავალი სახის ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერების სინთეზი.

ახლა ყველასთვის ნათელია, რომ მიკროორგანიზმები შემაერთებელი რგოლია ცოცხალ და მკვდარ სამყაროს შორის. მიკროორგანიზმებმა შექმნეს ატმოსფერო, ახორციელებენ ნივთიერებათა და ენერგიის წრებრუნვას ბუნებაში, რითაც განპირობებულია სიცოცხლის არსებობა დედამიწაზე. შეიძლება ითქვას, რომ მიკროორგანიზმების გარეშე სიცოცხლე (როგორიცაა თანამედროვე ფორმაში) უბრალოდ შეუძლებელი იქნებოდა.

მიკროორგანიზმები, ისე როგორც არცერთი სხვა სიცოცხლის ფორმა, განიცდიან სხვადასხვა ბუნებრივ და ანტროპულ (ადამიანის საქმიანობასთან დაკავშირებულ) ზემოქმედებას, რაც მათი ხანმოკლე სიცოცხლის ვადის და გამრავლების სწრაფი უნარის გათვალისწინებით ხელს უწყობს მათ სწრაფ ევოლუციას.

არსებობენ პათოგენური მიკროორგანიზმები (პათოგენები), ადამიანების, ცხოველების, მცენარეების, მწერების დაავადებათა გამომწვევები. მიკროორგანიზმები, რომელთაც შეიძინეს ევოლუციის პროცესში პათოგენობა ადამიანისათვის (დაავადების გამოწვევის უნარი) იწვევენ ეპიდემიებს, რომელიც მრავალ სიცოცხლეს იწირავს. დღეისათვისაც კი მიკროორგანიზმების მიერ გამოწვეული ინფექციური დაავადებები რჩება სიკვდილიანობის ერთ-ერთ ძირითად მიზეზად.

მიკრობიოლოგიის განვითარება მჭიდროდ არის დაკავშირებული წარმოების უნართან, პრაქტიკის მოთხოვნებთან, მეცნიერების და ტექნიკის საერთო პროგრესთან. დღეისათვის საზოგადოების მოთხოვნების შესაბამისად მიკრობიოლოგია დიფერენცირდება შემდეგ დარგებად:

სამედიცინო - შეისწავლის ადამიანის დაავადებების გამომწვევ პათოგენურ მიკროორგანიზმებს, და გამოიმუშავებს ამ დაავადებების დიაგნოსტიკის, პროფილაქტიკის და მკურნალობის მეთოდებს;

სასოფლო-სამეურნეო - შეისწავლის მცენარეების დაავადებების გამომწვევებს, ამუშავებს მათთან ბრძოლის სხვადასხვა მეთოდებს, სწავლობს მიკროორგანიზმების როლს ნიადაგის წარმოქმნაში და ნაყოფიერებაში, მცენარეების კვებაში, ამუშავებს ბაქტერიული სასუქის მომზადების მეთოდებს;

ვეტერინარული - შეისწავლის ცხოველების დაავადებების გამომწვევებს, ამუშავებს ამ დაავადებების დიაგნოსტიკის მეთოდებს, მკურნალობის საშუალებებს;

სამრეწველო (ბიოტექნოლოგია) - შეისწავლის საკითხებს, რომელიც ეხება ისეთი ტექნოლოგიების დახვეწას და გაფართოებას, როგორიცაა საკვები ცილის მიღება არასაკვები ნედლეულიდან, სასოფლო სამეურნეო ცხოველებისთვის კორმის ცილის მნიშვნელოვან გაზრდას, ტექნიკური ცილის დანამატების (დამატებების, შემასქელებლების, ემულგატორების, სტაბილიზატორების) მიღებას, ვაქცინების, ანატოქსინების, ბაქტერიოფაგების სამკურნალო-პროფილაქტიკური პრეპარტების წარმოების გაფართოებას, გაზური და თხევადი საწვავის მიღებას ბიოლოგიური კონვერსიის საფუძველზე, რომელიც მოიცავს ანაერობულ მიკრობიოლოგიურ პროცესებს, ზღვებისა და ოკეანეების ნავთობით დაბინძურების საშუალებების მოძიებას, პოლიეთილენის ლენტების გარდაქმნას ნახშირმჟავა გაზში და ა.შ.

კვების - შეისწავლის მიკროორგანიზმებს, რომლებიც გამოიყენება სხვადასხვა საკვები პროდუქტების მოსამზადებლად მიკრობიოლოგიური სინთეზის გზით, აგრეთვე მათი მიკროორგანიზმებით გამოწვეული გაფუჭების თავიდან აცილების გზების ძიებას;

წყლის - შეისწავლის წყალსატევების, სასმელი და ჩამდინარე წყლის მიკროორგანიზმებს, მათ როლს კვებით ჯაჭვში, დასალევიწყლის დაბინძურებასა და გასუფთავებაში. დიდი მნიშვნელობა აქვს გარემოს დაცვისათვის;

გეოლოგიის - შეისწავლის მიკროორგანიზმების როლს ქანების წარმოქმნასა და განლაგებაში, ამ ქანებისგან მეტალების მიღებაშიდა მნიშვნელოვანი ბიოგენური ელემენტების ბრუნვაში;

გენეტიკური - განიხილავს მიკროორგანიზმების მემკვიდრეობის და ცვალებადობის მოლეკულურ საფუძვლებს, ამუშავებს მიკროორგანიზმების ცხოველმყოფელობის მართვის მეთოდებს და პრინციპებს, და ადამიანისთვის სასარგებლო ახალი შტამების მიღების მეთოდებს;

კოსმიური - მოიცავს კოსმიური პირობების შესწავლას დედამიწის ორგანიზმებზე, ამუშავებს მიკროორგანიზმების გამოყენების მეთოდებს კოსმოსურ ხომალდებში ადამიანის ცხოვრების ნორმალური პირობების შესაქმნელად კოსმოსში ხანგრძლივად არსებობისას;

საომარი - მოიცავს ბაქტერიოლოგიური იარაღის შექმნას.

მიკრობიოლოგია შედარებით ახალგაზრდა მეცნიერებაა, მისი ისტორია მოიცავს არა უმეტეს 300 წელს. მიკროორგანიზმების აღმოჩენამდე ადამიანი მიკრობიოლოგიურ პროცესებს იყენებდა სხვადასხვა პროდუქტების დასამზადებლად: პურის ცხობისას, ღვინის დაყენებისას, რძემჟავა პროდუქტების დამზადებისას და სხვ. ძველ ეგვიპტეში მიმართავდნენ საქონლის საკვების დასილოსებას. პროდუქტების გაფუჭების თავიდან აცილების მიზნით მიმართავდნენ გამოშრობას, გაყინვას, შებოლვას და სხვ. აზრი იმის შესახებ, რომ არსებობენ რაღაც უხილავი არსებანი, გამოითქვა მხოლოდ გადამდებ დაავადებათა მიზეზების ახსნის დროს.

რაც არ უნდა საკვირველი იყოს, მე-19 საუკუნის 50-იანი წლებისთვისაც კი ადამიანებმა ინფექციური დაავადებების შესახებ დაახლოებით იმდენივე იცოდნენ, რამდენიც ძველმა ბერძნებმა. მრავალი საუკუნის მანძილზე, როდესაც შავი ჭირის ეპიდემიას მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე ეწირებოდა, ალბათ არავის (გარდა ერთეულებისა) არ მოსვლია თავში ასეთი საშინელი დაავადების ჭეშმარიტი ბუნების გამოკვლევა. ამის საილუსტრაციოდ იმის გახსენებაც კმარა, რომ მალარიის გამომწვევად დიდი ხნის მანძილზე თვლიდნენ ცუდ ჰაერს (იტალიურად სიტყვა “მალარია” ნიშნავს კიდეც ცუდ ჰაერს).

შავი ჭირის ეპიდემიებმა ღრმა კვალი დატოვეს კაცობრიობის ისტორიაში.

ეს დაავადება ცნობილია უძველესი დროიდან. ჩვენს ერაში ცნობილია რამდენიმე დიდი ეპიდემია. პირველი მათგანი აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში დაიწყო და მთელი ახლო აღმოსავლეთი მოიცვა. იგი 551-580 წლებში მძვინვარებდა.

X-XIII საუკუნეების განმავლობაში კიდევ იყო შავი ჭირის რამდენიმე დიდი ეპიდემია, ხოლო XIV საუკუნეში ჩინეთიდან შემოტანილი ინფექცია საშინელი სისწრაფით გავრცელდა ევროპაში და `შავი სიკვდილის~ სახელითაა ცნობილი. ეს იყო თავისი მასშტაბით უდიდესი ეპიდემია, რომელმაც მარტო 1348 წელს 15 მილიონი ადამიანი იმსხვერპლა, ეს კი მაშინდელი ევროპის მოსახლეობის მეოთხედს შეადგენდა.

შუა საუკუნეებში შავი ჭირის მკურნალობა პრაქტიკულად არ ხდებოდა, რადგან არავინ იცოდა ამ დაავადების გავრცელების ნამდვილი მიზეზი. ზოგჯერ ექიმები ცდილობდნენ დაავადებული ადამიანების მკურნალობას ბუბონების ამოჭრით ან მოწვით. ხანდახან ისინი საოცარი შედგენილობის წამლებს იყენებდნენ, მაგ., ერთ-ერთი ასეთი წამალი შეიცავდა დაფქულ გველს, ღვინოსა და კიდევ 60 უცნაურ კომპონენტს.

შუა საუკუნეებში ჭირის გავრცელების რეალური მიზეზი იყო ანტისანიტარია, რომელიც სუფევდა ქალაქებში საკანალიზაციო სისტემის არ არსებობის გამო. ყველანაირი ნარჩენი იყრებოდა ქუჩებში, რაც იდეალურ პირობებს ქმნიდა ვირთაგვების გამრავლებისთვის. გარდა ამისა, ამ პერიოდში გავრცელდა აზრი, რომ კატები ეშმაკის მსახურები არიან და სწორედ ისინი იწვევენ ჭირის გავრცელებას. ამიტომ ევროპაში დაიწყეს კატების მასიური განადგურება, რამაც ვირთაგვების რაოდენობის კიდევ უფრო მატება გამოიწვია. სინამდვილეში დაავადების გამომწვევი ბაქტერიები გადადიოდა იმ რწყილების ნაკბენით, რომლებიც დაავადებული ვირთაგვების სხეულზე ბინადრობდნენ.

ამ დაავადების გამომწვევია შავი ჭირის ჩხირი, რომელიც 1894 წელს აღმოაჩინეს ფრანგმა მეცნიერმა ალექსანდრე იერსენმა და იაპონელმა კიტაზატო სიბასაბურომ.

ასე გამოიყურება შავი ჭირის ჩხირები ფლუორესცენტულ მიკროსკოპში

 

 

 

დაავადების ინკუბაციური პერიოდი რამდენიმე საათიდან 3-6 დღემდე გრძელდება. ყველაზე გავრცელებულია შავი ჭირის ბუბონური და ფილტვისმიერი ფორმა. სიკვდილიანობა ბუბონური ფორმის დროს 27-დან 95%-მდეა, ხოლო ფილტვისმიერი ფორმის დროს თითქმის 100%. ამჟამად, სწორი მკურნალობის შედეგად სიკვდილიანობა მხოლოდ 5-10%-ს შეადგენს.

მაშასადამე, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ შავი ჭირის რეალური მიზეზები არავინ იცოდა მე-19 საუკუნემდე.

 

 

ბაქტეროლოგიური ერა დაიწყო მხოლოდ მე-19 საუკუნის დაახლოებით 70-იანი წლებიდან. მიუხედავად ამისა, წინაპირობანი მიკროორგანიზმების აღმოჩენისა, უკვე არსებობდა. ჯერ კიდევ უძველესი ხანის მეცნიერები მსჯელობდნენ ე.წ. “მიაზმებზე” და “დაავადების გამომწვევ ჩანასახებზე”. ანტიკური მედიცინის რეფორმატორი, “მედიცინის მამად” წოდებული ჰიპოკრატე (ძვ.წ.ა. 460-377), რომელიც ინფექციურ (გადამდებ) ავადმყოფობებს დაავადების გამომწვევი მიაზმებით ხსნიდა, წერდა: “როდესაც ადამიანების დიდი რაოდენობა ხდება მსხვერპლი ერთი და იგივე დაავადებისა, მიზეზი, როგორც ეტყობა, რაღაც საერთო უნდა იყოს.” ადამიანების უმეტესობისათვის ყველაზე უფრო საერთო მათ მიერ შესუნთქული ჰაერია. აქედან გამომდინარე, ჰიპოკრატე რეკომენდაციას იძლეოდა ეპიდემიების შემთხვევაში “მოესპოთ ჰაერიდან მომავალი მიაზმები” გოგირდის, საკმევლის, არომატული ნივთიერებების შებოლვით (ფუმიგაციით).

დიდი რომაელი პოეტი და ფილოსოფოსი, ტიტუს ლუკრეციუს კარი, რომელიც ცხოვრობდა ჩვენს წელთ აღრიცხვამდე 1 საუკუნით ადრე, წერდა: “ბუნებაში არსებობს არც თუ ცოტა მრავალგვარი ჩანასახი, რომელთგან ზოგიერთნი ცხოველმყოფელნი, მაცოცხლებელნი არიან, თუმცა ცოტანი არ არიან ისეთებიც, რომელნიც, შემოიჭრებიან რა ჩვენში იწვევენ ავადმყოფობებს და სიკვდილს . . . გაჩნდება რა უეცრად, ეს ახალი უბედურება და სენი შეიძლება მოხვდეს წყალში ან დაილექოს პურზე, ადამიანის სხვა საკვებზე და საქონლის საძოვრებზე, ანდა განაგრძობდეს ჰაერში შეწონილ მდგომარეობაში ყოფნას, ჩვენ კი შევისუნთქავთ რა ამ სასკვდილოდ შეზავებულ ჰაერს, მასთან ერთად უცილობლად შევისუნთქავთ ავადმყოფობასაც და სენსაც”.

უკვე ჩვენი წელთაღრიცხვის მე-10 საუკუნეში დიდმა მოაზროვნემ, ექიმმა და ფილოსოფოსმა აბუ ალი იბნ სინამ, ლათინურად – ავიცენამ თავის ნაშრომებში ანატომიის, ფიზიოლოგიისა და ბიოლოგიის მთელ რიგ საკითხებთან ერთად წამოაყენა ჰიპოთეზა ზოგიერთი დაავადების თვალით უხილავი გამომწვევი აგენტების შესახებ. მის მიერაა შექმნილი ხუთატომიანი წიგნი “საექიმო ხელოვნების კანონები”, რომელშიც მოცემულია ცნობები ანატომიის, ფიზიოლოგიის, ფარმაკოლოგიის, პათოლოგიის, ქირურგიისა და ინფექციური დაავადებების შესახებ. ეს იყო პირველი ცნობა ზოგიერთი დაავადებების შესაძლო ინფექციური ბუნების შესახებ.

რენესანსის ეპოქაში, 1374 წელს ვენეციაში გამოიცა ბრძანება შავ ჭირზე საეჭვო პირთა 40 დღიანი იზოლაციის შესახებ (quaranta giorni), საიდანაც წარმოშვა ტერმინი “კარანტინი”.

მიკრობიოლოგიის ისტორიაში შეიძლება გამოვყოთ შემდეგი ეტაპები:

1. ემპირიული ეტაპი

2. მორფოლოგიური ეტაპი

3. ფიზიოლოგიის ეტაპი

4. იმუნოლოგიური ეტაპი

5. ანტიბიოტიკების აღმოჩენის ეტაპი

6. მოლეკულურ-გენეტიკური ეტაპი

7. განვითარების პერსპექტივები

 

1. ემპირიული ეტაპი:

ეს არის მიკროსამყაროს შესწავლის ეტაპი მიკროსკოპების გამოგონებამდე და გამოყენებამდე.

როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ფილოსოფოსები და მკვლევარები აკეთებდნენ დასკვნებს ამა თუ იმ მოვლენის მიზეზებზე. მიკროსამყაროს გახსნასთან შედარებით ახლო მივიდა იტალიელი ექიმი და ასტრონომი ჯიროლამო ფრაკასტორო (1478-1553), რომელმაც ივარაუდა, რომ დაავადების გადაცემა ადამიანიდან ადამიანზე ხდება უმცირესი ცოცხალი არსების მეშვეობით, რომელსაც კონტაგიუმი (contagium vivum)) უწოდა. ისინი გადადიან ავადმყოფთან კონტაქტისას და ინახება. მან 1546 წელს გამოქვეყნებულ თავის ცნობილ წიგნში “კონტაგიებზე, კონტაგიოზურ დაავადებებზე და მკურნალობაზე”, პირველად შექმნა თეორია ინფექციური დაავადებებს წარმოქმნასა და განვითარების შესახებ. მან გამოთქვა გენიალური ვარაუდი ინფექციური დაავადებების წარმოქმნაში ამ ცოცხალი გამომწვევი აგენტების როლის შესახებ! მისი აზრით ამ აგენტებს აქვთ გამრავლების უნარი და ჯანმრთელ ადამიანს ავადმყოფის პირადი ნივთებით ან ჰაერის მეშვეობით გადაეცემიან. ამასთან იმ დროისთვის შეუძლებელი იყო მისი იდეის სიმართლეში დარწმუნებულიყვნენ.

 

 

 

2. მორფოლოგიური ეტაპი:

მიკროორგანიზმების შესწავლა შესაძლებელი გახდა მხოლოდ ოპტიკური ხელსაწყოების განვითარების შემდეგ. პირველი მიკროსკოპის შემქმნელად სახელდება XVII საუკუნის ინგლისელი მეცნიერი, ბუნებისმეტყველი რობერტ ჰუკი. 1665წ რობერტ ჰუკმა პირველად დაინახა მცენარეული უჯრედები, მაგრამ მისი მიკროსკოპის 30-ჯერადი გადიდება არ იყო საკმარისი რომ დაენახათ უმარტივესები, მითუმეტეს ბაქტერიები. მიკრობული სამყაროს აღმოჩენას და მიკრობიოლოოგიის განვითარებას ხელი შეუწყო რთული მიკროსკოპის შექმნამ, რომელიც პირველად დაამზადა ჰოლანდიელმა ფიზიკოსმა დრებლიმ, და სრულყო ათანასე კირხერმა (1601-1680). ის იყო პროფესორი და ასტროლოგიური ხასიათის მრავალი თხზულების ავტორი. მან საკმაოდ ძლიერი გამადიდებელი ლუპით დამპალ ხორცში, ძმარში, რძეში, ყველში და ავადმყოფის სისხლში შეამჩნია უმცირესი ცოცხალი სხეულები “ჭიები”. იგი ვარაუდობდა მიკროორგანიზმების როლს ადამიანის გადამდები დაავადებების, განსაკუთრებით კი შავი ჭირის განვითარებაში. თავის ლუპაში, (ზოგიერთი მკვლევარი ამ მოწყობილობას მიკროსკოპსაც კი უწოდებს) რომელიც მხოლოდ 32-ჯერ ადიდებდა, მას არ შეეძლო დაენახა ბაქტერიები.

პირველად ბაქტერიები და საერთოდ მიკროორგანიზმები ვიზუალურად მარტივი ერთლინზიანი მიკროსკოპის საშუალებით დაინახა და შეისწავლა ჰოლანდიელმა ანტონ ვან ლევენჰუკმა. მან ამსტერდამის შუშის ქარხანაში დაამზადა მანამდე არსებულ რთულ მიკროსკოპზე უფრო სრულყოფილი გამადიდებელი ლუპა და ზუსტი დაკვირვების შემდეგ “ლონდონის სამეფო საზოგადოებას” შეატყობინა, რომ 1673წ. წყლის წვეთში აღმოაჩინა ცოცხალი არსებები, მათ შორის ბაქტერიები. იგი აღწერს ბაქტერიებს. ამ მიკროორგანიზმების ზომები, ფორმა და მოძრაობის თავისებურებები ეჭვს არ ბადებს იმაში, რომ ლევენჰუკმა მიკროსკოპში სწორედ ბაქტერიები აღმოაჩინა. ლევენჰუკი თვლიდა მის მიერ აღმოჩენილ მიკროსკოპულ არსებებს “ძალიან პატარა ცხოველებად”. მან შენიშნა, რომ ეს “ცხოველები” ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან როგორც გარეგნობით, ასევე მოძრაობის ფორმებით. ლევენჰუკმა აღწერა ამ უხილავი ორგანიზმების ბურთისებრი, ჩხირისებრი და დაკლაკნილი, ანუ სპირალური ფორმები. ანტონ ვან ლევენჰუკმა მის მიერ გაუმჯობესებული მიკროსკოპით აღმოჩენილ მიკროსკოპულ ცოცხალ არსებებს „ანიმალკულები“ (ანიმალკული - ლათ. პატარა ნადირი) უწოდა, ხოლო მოგვიანებით მან ადამიანის ნერწყვში აღმოაჩინა ბაქტერიები. ვინაიდან ლევენჰუკი პირველი ადამიანი იყო, რომელმაც მიკროორგანიზმები დაინახა, იგი ითვლება მიკრობიოლოგიის ფუძემდებლად და მას „მიკრობიოლოგიის მამას“ უწოდებენ. მის მიერ გაკეთებული მიკროსკოპში დანახული ბაქტერიების ჩანახატი ასე გამოიყურებოდა.

არავინ (თვით ინგლისი სამეფო აკადემიაშიც კი!) არ დაუკავშირა ლევენჰუკის ეს მართლაც რომ საოცარი აღმოჩენები ინფექციურ დაავადებებს. მე-17 საუკუნეში, კაცობრიობამ ვერ აღიქვა მესამე სამყროს არსებობის ფაქტი.

მიკროორგანიზმების შესწავლის მორფოლოგიური პერიოდი გრძელდებოდა მე-19 საუკუნის ნახევრამდე.

ამგვარად, საფუძველი ჩაეყარა აღწერილობით მიკრობიოლოგიას. მიკრობიოლოგიაში მორფოლოგიური პერიოდი წინ უსწრებდა ფიზიოლოგიურ პერიოდს.

 

3. ფიზიოლოგიის პერიოდი:

ბაქტერიების, როგორც ზოგიერთი დაავადების გამომწვევების აღმოჩენის პრიორიტეტი ეკუთვნის დიდ ფრანგ მეცნიერს ლუი პასტერს, რომელმაც 1870-1890 წლებში მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია ამ სფეროში. მის კვალს მიჰყვნენ რობერტ კოხი, ფერდინანდ კონი, იოზეფ ლისტერი და სხვები, რომელთაც საფუძველი ჩაუყრეს 8 პირველმა გვიჩვენა, რომ მიკროორგანიზმები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან არა მარტო გარეგნულად, არამედ ნივთიერებათა ცვლის თავისებურებებითაც, რამაც საფუძველი ჩაუყარა მიკრობიოლოგიის განვითარების მეორე, ფიზიოლოგიურ პერიოდს, რომელიც მიკრობიოლოგიის ისტორიაში ცნობილია პასტერის პერიოდად.

პასტერს ეკუთვნის ბრწყინვალე აღმოჩენები, რომელთაც დღესაც არ დაუკრგავთ მნიშვნელობა. ვ. ლ. ომელიანსკის თქმით, “მიკრობიოლოგია დღეს თავისი განვითარების ზენიტშია და რაც უფრო ღრმად იჭრება იგი საკუთარი საგნის შესწავლაში, მით უფრო თვალსაჩინო ხდება პასტერის სიდიადე და მისი შრომების მნიშვნელობა; თითქმის არ არსებობს თანამედროვე მიკრობიოლოგიის ისეთი დარგი და საკითხი, რომელზეც კვალი არ დაეჩინოს მის ყოვლისმომცველ გენიას”.

პასტერით იწყება ფიზიოლოგიის პერიოდი მიკრობიოლოგიის ისტორიაში.

მას ეკუთვნის შემდეგი აღმოჩენები:

1857წ - დუღილები

1866წ - თვთჩასახვა

1865წ - ღვინის და ლუდის დაავადება

1868წ - აბრეშუმის ჭიის დაავადება

1881წ - სენი და ვაქცინები

1885წ - ცოფისგან დაცვა.

პასტერის პირველი შრომები მიეძღვნა დუღილისა და მისი გამომწვევის, ღვინისა და ლუდის დაავადების, აბრეშუმის ჭიის დაავადებისა და სხვა საკითხების გამოკვლევას. პირველი სამუშაო მიკრობიოლოგიაში პასტერმა შეასრულა 1857წ. დუღილების ბუნების დახვეწისას.

პასტერმა დაამტკიცა სპირტული და რძემჟავა დუღილების ფერმენტული ბუნება, აღმოაჩინა სუნთქვის ახალი (ანაერობული) ტიპი. პასტერმა დაამტკიცა, რომ სპირტული და რძემჟავა დუღილის პროცესის აღმძვრელები არიან მიკროორგანიზმები. მანვე დაადგინა, რომ ლპობაც გამოწვეულია ზოგიერთი ტიპის მიკროორგანიზმების მოქმედებით. (დამტებითი ინფორმაცია იხ. ფაილში სახელწოდებით – მიკრობიოლოგია-1).

პასტერის კვლევებს ეკუთვნის მიკრობთა `თვითჩასახვის თეორიის კრიტიკა.” აზრი მკვდარი მატერიიდან ცოცხალი არსების წარმოშობაზე ჯერ კიდევ ძველი დროიდან მოდიოდა. მე-19 საუკუნის მე-2 ნახევრამდე ბევრ მეცნიერს და ფილოსოფოსებს სწამდათ, რომ სიცოცხლის ზოგიერთი ფორმა შეიძლება წარმოიქმნას სპონტანურად არაცოცხალი მასალიდან. ისინი ამ ჰიპოთეზას უწოდებდნენ თვითჩასახვას. არისტოტელეს თეორიით, მაგ: მწერები წარმოიშვებიან მდინარის შლამიდან, მუხლუხოები - დამპალი მცენარეებიდან და ა.შ. საერთოდ, მიაჩნდათ, რომ დამპალ ხორცში ჭიები წარმოიშვებოდა თვითჩასახვით. მეცნიერთა დავას თვითჩასახვის შესაძლებლობის შესახებ დიდი ისტორია აქვს. დებატები თვითჩასახვის თეორიაზე: ძლიერი მოწინააღმდეგე, ოპონენტი თვითჩასახვის თეორიის - ფრანჩესკო რედი, იტალიელი ექიმი, ბიოლოგი პოეტი, (1668), თავისუფალ დროს როგორც მეცნიერი - ბიოლოგი სწავლობდა მწერების განვითარებასა და გარდაქმნებს, კერძოდ დაინტერესებული იყო ბუზებით. რედიმ ბრწყინვალე ექსპერიმენტით დაამტკიცა ბუზების თვითჩასახვის შეუძლებლობა - ბუზის მატლები შეუძლებელია წარმოიშვას სპონტანურად დამპალი ხორციდან. ამ მონაცემებმა დარტყმა მიაყენეს აბიოგენეზის თეორიას. რედიმ საფუძველი ჩაუყარა ბიოგენეზის თეორიას. მიუხედავად ამისა, ბევრ მეცნიერს ჯერ კიდევ სწამდა თვითჩასახვის.

დებატები თვითჩასახვის თეორიაზე გრძელდებოდა. ჟონ ნიდჰემი და ლაზარო სპალლაცანი

ნიდჰემის ჰიპოთეზა --- თვითჩასახვა. ნიდჰემმა (1745) დააყენა ექსპერიმენტების სერია, მან აღმოაჩინა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ის ათბობდა საკვებ ხსნარებს (ქათმის ბულიონი, და ხორბლის, მარცვლეულის ბულიონი), სანამ გადმოასხავდა მათ თავდახურულ კოლბებში, გაციებული ხსნარები მალე სავსე იყო მიკროორგანიზმებით. ნიდჰემმა განაცხადა, რომ მიკრობები ვითარდებოდა სპონტანურად ხსნარიდან. ეს ამტკიცებდა აბიოგენეზს. 100წ. არ გასულიყო რედის ბრწყინვალე ცდებიდან, რომლებიც ამტკიცებდა თვითჩასახვის შეუძლებლობას, ეს დასკვნები უარყვეს. 20წ-ის შემდეგ იტალიელმა მეცნიერმა ლაზარო სპალლაცანიმ ივარაუდა, რომ მიკრობებს ნიდჰემის ხსნარში შესაძლოა შეეღწიათ ადუღების შემდეგ. სპალლაცანიმ აჩვენა, რომ თუ საკვები ხსნარები ადუღებული იქნება კოლბის თავის დახურვის შემდეგ, ასეთ შემთხვევაში მიკრობები აღარ ვითარდებოდა. ნიდჰემის პასუხი – არსებობს რაღაც “სასიცოცხლო ძალა”, რომელიც აუცილებელია თვითჩასახვისათვის, რომელიც მაღალი ტემპერატურით ნადგურდებოდა და ვერ აღწევდა კოლბებში მათი თავდახურვის გამო.

სპალლაცანი თვლიდა, რომ დუღება კლავს მიკრობების მშობლებს, მისი მოწინააღმდეგეები კი საუბრობდნენ “სასიცოცხლო ძალის” განადგურების შესახებ. ეს არამატერიალური “სასიცოცხლო ძალა” მოცული იყო მეტი ნდობით. დავა რჩებოდა გადაუჭრელი 1861-მდე. საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიამ გადაწყვიტა ბოლო მოეღო ამ დავისთვის და ამ პრობლემის გადასწყვეტად პრემია დააწესა.

რიგი დამაჯერებელი ცდებით პასტერმა დაამტკიცა, რომ მიკროორგანიზმები არსებობენ ჰაერში (ის თვლიდა, რომ არ ჩანან არ ნიშნავს, რომ არ არიან) და შესაძლოა დააბინძურონ სტერილური ხსნარები, მაგრამ ჰაერი თვითონ არ წარმოქმნის მიკრობებს. ის ავსებდა რამოდენიმე მოკლეყელიან კოლბას ხორცის ნახარშით და შემდეგ ადუღებდა შიგთავსს. ზოგ მათგანს ტოვებდა თავღიას და აციებდა. რამდენიმე დღის შემდეგ, ეს კოლბები დაბინძურდნენ მიკრობებით. სხვა კოლბები, შემოწმებული ადუღების შემდეგ, თავისუფალი იყო მიკროორგანიზმებისგან. ამ შედეგებიდან გამომდინარე პასტერი ასაბუთებდა, რომ მიკრობები ჰაერში იყვნენ აგენტები, პასუხისმგებლები, არაცოცხალი 8

 შემდეგ მოათავსა ნახარში (ბულიონი) ღია დაბოლოების მქონე გრძელ-ყელიან კოლბებში, შემდეგ მან გააცხელა კოლბის ყელი და მოღუნა S-ის მაგვარ მრუდად – ასე გაჩნდა ცნობილი “პასტერის კოლბა” (სურ.). შემდეგ კოლბებში მოთავსებული შიგთავსი აადუღა და გააცია. კოლბებში ბულიონი არ გახრწნილა და სიცოცხლის ნიშნები არ ჩანდა თვეების შემდეგაც. პასტერის უნიკალური დიზაინი საშუალებას აძლევდა ჰაერს შესულიყო კოლბაში, მაგრამ მრუდე S-ის მაგვარი ყელი (ხაფანგი) იჭერდა ნებისმიერ ჰაერში არსებულ მიკროორგანიზმს, რომელსაც შეეძლო დაებინძურებინა ნახარში. ამგვარად, პასტერმა დაამტკიცა, რომ არ არსებობს თვითჩასახვა. კოლბაში არის საკვები ხსნარი და ჰაერი. სად არის “სასიცოცხლო ძალა”?

 

აღნიშნული პრობლემის გადაჭრისათვის პრემია ერგო პასტერს, მან ზუსტად დაყენებული ცდებით უარყო თვითჩასახვის თეორია. მან მის წინამორბედ მკვლევართა ცდებში მიკრობთა მოულოდნელი გამოჩენა ახსნა ჭურჭელში ჰაერის შეღწევადობით და საკვები არეების არასრული სტერილიზაციით. მან დაამტკიცა, რომ ბამბის საცობი არ ატარებს მიკრობებს და იცავს ხსნარის სტერილობას, მაგრამ ხელს არ უშლის აერაციის პროცესს. ამ ცდებით პასტერმა საბოლოოდ დაამტკიცა, რომ არაცოცხალი მატერიიდან ცოცხალი არსება არ წარმოიშვება რომ მიკრობები ბუნებაში ბევრია და მათი არეში მოხვედრის შედეგად ადგილი აქვს რთულ ბიოქიმიურ პროცესებს (დუღილებს, ლპობას, დაშლას და ა.შ.), ამგვარად, აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტამ არა მარტო უარყო თვითჩასახვის თეორია, არამედ ხელი შეუწყო ისეთი მიკრობიოლოგიური საკითხების ღრმად შესწავლას, როგორიცაა: მიკრობთა გავრცელება ბუნებაში, ბაქტერიული სპორების მნიშვნელობა, საკვები არეების რეაქციის გავლენა მიკროორგანიზმების განვითარებაზე, სტერილიზაციის მნიშვნელობა და ა.შ.

დიდი მნიშვნელობა აქვს პასტერის შრომებს ღვინის, ლუდის, აბრეშუმის ჭიის დაავადების შესახებ. მის მიერ მიღებული მონაცემები საფუძვლად დაედო სამრეწველო მიკრობიოლოგიის განვითარებას. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც დამტკიცდა, რომ დაავადება (თუნდაც აბრეშუმხვევიასი) ინფექციური ბუნებისაა.

ამის შემდეგ პასტერმა გააკეთა დასკვნა იმის შესახებ, რომ ადამიანის, ცხოველებისა და მცენარეების ზოგიერთი დაავადების გამომწვევნი შესაძლებელია აგრეთვე იყვნენ მიკროორგანიზმები. ამის მაგალითია მის მიერ შესანიშნავად გამოკვლეული ჯილეხი, ქათმის ქოლერა და რაც მთავარია ცოფი (ჰიდროფობია). პასტერის კვლევებმა საფუძველი დაუდეს აცრების გამოყენებას. პასტერმა შეიმუშავა სხვადასხვა მეთოდი მიკრობთა ვირულენტობის (ატენუაციის) შემცირებისათვის. ასეთ კულტურებს იყენებდა იგი აცრებისათვის ინფექციურ დაავადებათა წინააღმდეგ. კულტურებს, რომლებსაც დასუსტებული ჰქონდათ ვირულენტობა, უწოდა ვაქცინები, ხოლო აცრებს - ვაქცინაცია. მან მიიღო ვაქცინები ქათმის ქოლერის, ციმბირის წყლულის და ცოფის წინააღმდეგ.

ინგლისელმა ექიმმა იოზეფ ლისტერმა ერთ-ერთმა პირველმა დააფასა პასტერის აღმოჩენის მნიშვნელობა და გამოიყენა იგი ქირურგიული ოპერაციების დროს. სწორედ მან შემოიღო და დანერგა კლინიკურ პრაქტიკაში ასეპტიკის მეთოდი.

დიდი მნიშვნელობა სამედიცინო მიკრობიოლოგიისათვის გააჩნია გერმანელი მეცნიერის რ. კოხის (1843-1910) გამოკვლევებს. მას მიუძღვის დიდი დამსახურება გადამდებ სნეულებათა შესწავლაში მან შეიმუშავა ბაქტერიოლოგიური კვლევის მეთოდიკა. მან პირველმა შემოიღო და თავის კვლევაში გამოიყენა მყარი საკვები არეები (კარტოფილის, ჟელატინის, ხორც-პეპტონის) და სუფთა კულტურის მიღების მეთოდები, რამაც ხელი შეუწყო უცნობი მიკრობების შესწავლას, რომლებიც იწვევდნენ სხვადასხვა გადამცემ დაავადებებს. მანვე შეიმუშავა დეზინფექციის გამოყენების ხერხები. კოხმა დაადგინა ციმბირის წყლულის ეტიოლოგია, აღმოაჩინა ტუბერკოლოზისა და ქოლერის აღმძვრელები. მან აღმოაჩინა იმ დროს გავრცელებული მძიმე დაავადების – ტუბერკულოზის გამომწვევი Micobacterium tuberculosis, რომელსაც მის პატივსაცემად კოხის ჩხირები უწოდეს. ამ გამომწვევიდან დამზადდა ტუბერკულოზის სწინააღმდეგო პრეპარატი ტუბერკულინი, მაგრამ ტუბერკულინი როგორც სამკურნალო საშუალება არ გამოდგა, თუმცა მას დღეს იყენებენ ტუბერკულოზის დიაგნოსტიკის დროს. კოხმა შეიმუშავა ბაქტერიების შეღებვის მეთოდები და მიკროფოტოგრაფირება, რასაც მოყვა მეთოდოლოგიების განვითარება და გამდიდრება. მან აგრეთვე დაამუშავა მთელ რიგ ინფექციურ დაავადებათა აღმძვრელ ბაქტერიათა მოსპობის ეფექტური მეთოდები – რაც შემდეგ საფუძვლად დაედო დეზინფექციას. 1877 წელს შემოიღო მიკრობთა ანილინის საღებავით შეღებვის მეთოდები.

1905წ. კოხს მიანიჭეს ნობელის პრემია.

კოხის პოსტულატები - ეს არის დამამტკიცებელი იმისა, რომ მიკროორგანიზმები წარმოადგენენ ზოგიერთი დაავადების გამომწვევს:

1. მიკროორგანიზმები გვხვდებიან ავადმყოფი ადამიანის (ან ცხოველის) ორგანიზმში და არ არსებობენ ჯანმრთელებში.

2. მიკროორგანიზმი უნდა იზოლირდეს ავადმყოფი ორგანიზმიდან და და უნდა გაიზარდოს სუფთა კულტურაის სახით.

3. ეს სუფთა კულტურა როცა შეყავთ ჯანმრთელ ორგანიზმში გამოიწვევს მის დაავადებას.

4. მიკროორგანიზმი უნდა განმეორებით იზოლირდეს ექსპერიმენტული ორგანიზმიდან და იდენტიფრცირდეს.

ს.ნ. ვინოგრადსკი (1856-1953) მიჩნეულია ნიადაგის მიკრობიოლოგიის ფუძემდებლად.

1884წ ქრისტიან გრამმა გამოიყენა ბაქტერიის შეღებვის დიფერენცირებული მეთოდი (გრამის მეთოდი).

 

4. იმუნოლოგიური ეტაპი:

ი. მეჩნიკოვმა (1845-1916) შექმნა ახალი ეპოქა მიკრობიოლოგიაში - შეიმუშავა ადამიანისა და ცხოველების იმუნიტეტის ფაგოციტური თეორია, რომელიც ამტკიცებს, რომ მეზოდერმული წარმოშობის უჯრედები შთანთქავს სხვადასხვა უარყოფით ელექტრო ნაწილაკებს და მათ შორის მიკრობებსაც.

ბუნებრივი დაავადების ან ვაქცინაციის შედეგად შეძენილი იმუნიტეტის წარმოშობას მეჩნიკოვი ხსნის ფაგოციტური აქტივობით, ე.ი. ლეიკოციტების მიერ მიკრობების შთანთქმითა და მონელებით.

ი. მეჩნიკოვი ორგანიზმის ნაადრევ დაბერებასთან ბრძოლის ერთ-ერთი ჰიპოთეზის ავტორია, რომლის თანახმად ადამიანის ნაადრევ დაბერებას იწვევს მსხვილ ნაწლავში ლპობის ბაქტერიების მიერ გამოყოფილი შხამების თანდათანობითი მოქმედება და შეიმუშავა ორგანიზმის ნაადრევად დაბერების საწინააღმდეგო თეორია. მან პირველმა დაადგინა მიკრობთა შორის არსებული ანტაგონისტური დამოკიდებულება. იგი მიკრობთა ანტაგონიზმისა და სოფლის მეურნეობის კულტურების მავნებლების წინააღმდეგ ბრძოლის ბიოლოგიური მეთოდის ფუძემდებლად ითვლება.

მიკრობიოოლოგიის განვითარებისათვის საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა დიდი ბოტანიკოსისა და ფიზიოლოგის დ. ივანოვსკის ნაშრომებს. ივანოვსკიმ (1892) დაადგინა, რომ თამაბაქოს მოზაიკური დაავადების გამომწვევია მიკროსკოპში უხილავი და ბაქტერიულ ფილტრში გამავალი პარაზიტები, რომელთაც უწოდეს ფილტრში გამავალი ვირუსები. ამგვარად, ამ აღმოჩენით საფუძველი ჩაეყარა მიკრობიოლოგიის ახალ მიმართულებას ვირუსოლოგიას.

ფელიქს დერელი (1873–1949) ფრანგი და კანადელი მიკრობიოლოგი, ბაქტერიოფაგების აღმომჩენი. 1917წ. პასტერის ინსტიტუტის თანამშრომელმა დერელმა აღმოაჩინა, რომ ბაქტერიებს სპეციფიური პარაზიტები ანადგურებდა, რომელთაც ფაგი უწოდა. შემდგომში მან გამოყო ბაქტერიოფაგი, რომელიც დიზენტერიის ბაქტერიას სპობდა. დერელმა ფაგის აღმოჩენით მიკრობიოლოგიაში საფუძველი ჩაუყარა ახალ მიმართულებას.

5. მიკრობიოლოგიის განვითარების შემდეგი მნიშვნელოვანი ეტაპი გახდა ანტიბიოტიკების აღმოჩენა. 1929 წელს ფლემინგმა აღმოაჩინა პენიცილინი და დაიწყო ანტიბიოტიკების ერა, მედიცინის რევოლუციური პროგრესი.

საკვლევი ბაქტერიული სტაფილოკოკური კოლონიები გაუჩინარდა ობის სოკოთი დაბინძურებულ თასებზე. ფლემინგმა გამოყო ნაერთები ობის სოკოდან, რომლებსაც შეეძლოთ ბაქტერიული კოლონიების დაშლა.

ობის სოკოს ამ პროდუქტს ეწოდა პენიცილინი. შემდეგ გაირკვა, რომ მიკრობები ეგუებიან ანტიბიოტიკებს. მისი წამლისადმი მდგრადობის მექანიზმების შესწავლამ მეცნიერები მიიყვანა ბაქტერიის არაქრომოსომული (პლაზმიდური) გენომის აღმოჩენამდე. პლაზმიდები წარმოადგენენ ვირუსებზე მარტივად აგებულ სტრუქტურებს, ისინი არ აზიანებენ ბაქტერიებს, პირიქით, ანიჭებენ მათ დამატებით ბიოლოგიურ თვისებებს.

6. მიკრობიოლოგიის, ვირუსოლოგიისა და იმუნოლოგიის განვითარების თანამედროვე _ მოლეკულურ-გენეტიკური ეტაპი დაიწყო მე-20 საუკუნის მე-2 ნახევარში. იგი დაკავშირებულია გენეტიკისა და მოლეკულური ბიოლოგიის მიღწევებთან, ელექტრონული მიკროსკოპის შექმნასთან. ბაქტერიებზე ჩატარებული ცდებით დამტკიცდა მემკვიდრული ნიშნების გადაცემაში დნმ-ს როლი. ბაქტერიების, ვირუსებისა და შემდეგ პლაზმიდების გამოყენება მოლეკულურ - ბიოლოგიური და გენეტიკური კვლევების ობიექტებად მეცნიერები მიიყვანა სიცოცხლის საფუძველის ფუნდამენტური პროცესების უფრო ღრმა გაგებამდე. ბაქტერიების დნმ-ს გენეტიკური ინფორმაციის კოდირების პრინციპების გამორკვევამ და გენეტიკური კოდის უნივერსალურობის დადგენამ მეცნიერებს საშუალება მისცა უკეთ გაეგოთ უფრო მაღალორგანიზებული ორგანიზმებისათვის დამახასიათებელი მოლეკულურ - გენეტიკური კანონზომიერებანი. ნაწლავის ჩხირის გენომის გაშიფვრამ საშუალება მისცა გენების კონსტრუირებისა და გადანერგვის. დღეისათვის გენურმა ინჟინერიამ შექმნა ახალი მიმართულება - ბიოტექნოლოგია.

ნამდვილი რევოლუცია მოხდა იმუნოლოგიაში, რომელიც გასცდა ინფექციური იმუნოლოგიის ფარგლებს და ამჟამად ის წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ფუნდამენტურ მედიკო - ბიოლოგიურ დისციპლინას. ამჟამად, იმუნოლოგია არის მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის არამარტო თავდაცვას ინფექციებისაგან. თანამედროვე გაგებით იმუნოლოგია ეს მეცნიერებაა, რომელიც სწავლობს ორგანიზმის თავდაცვის მექანიზმებს ყოველივე გენეტიკურად უცხოსაგან, ორგანიზმის ფუნქციური და სტრუქტურული ერთიანობის შესასანარჩუნებლად.

დღესდღეობით, იმუნოლოგია მოიცავს მთელ რიგ სპეციალიზებულ მიმართულებებს, რომელთა შორის ინფექციურ იმუნოლოგიასთან ერთად შედარებით მნიშვნელოვანია იმუნოგენეტიკა, იმონომორფოლოგია, ტრანსპლანტაციური იმუნოლოგია, იმუნოპათოლოგია, ონკოიმუნოლოგია, ონტოგენეზის იმუნოლოგია, ვაქცინოლოგია და გამოყენებითი იმუნოდიაგნოსტიკა.

მიკრობიოლოგია და ვირუსოლოგია, როგორც ფუნდამენტური ბიოლოგიური მეცნიერებები, ასევე მოიცავენ მთელ რიგ დამოუკიდებელ სამეცნიერო დისციპლინებს თავიანთი მიზნებით და ამოცანებით.

 

7. განვითარების პერსპექტივები:

ამჟამად, მიკრობიოლოგია, ვირუსოლოგია და იმუნოლოგია წარმოადგენს ბიოლოგიისა და მედიცინის ერთ-ერთ წამყვან მიმართულებებს.

21-ე საუკუნის იმუნოლოგიის ამოცანებია ორგანიზმის თავდაცვის მექანიზმების რეგულირება, იმუნოდეფიციტების კორექცია, შიდსის პრობლემის გადაჭრა და ბრძოლა ონკოდაავადებებთან.

გენური ინჟინერიით იქმნება ახალი ვაქცინები, გროვდება ახალი მონაცემები `სომატური” დაავადებების (კუჭის წყლული, გასტრიტები, ჰეპატიტები, მიოკარდიუმის ინფარქტი, სკლეროზი, შიზოფრენია, ბრონქული ასთმის ზოგიერთი ფორმა) გამომწვევი ინფექციური აგენტების შესახებ.

წარმოიშვა მცნება ახალი და დაბრუნებადი ინფექციების შესახებ (emerging and remerging infections). ძველი პათოგენების მაგალითებია ტუბერკულოზის მიკობაქტერიები, ციებ-ცხელების გამომწვევი რიკეტსიების და სხვა ბუნებრივი ინფექციების აგენტები. ახალ პათოგენებს შორის მნიშვნელოვანია: ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი (აივ), ლეგიონელები, ბართონელები, ერლიხიები, ჰელიკობაქტერი, ქლამიდიები, ებოლა. და ბოლოს აღმოჩენილია ვიროიდები და პრიონები - ინფექციური აგენტების ახალი კლასები.

მეთოდები: ინფექციური აგენტების დიაგნოსტიკის ლაბორატორიული მეთოდები მრავალრიცხოვანია, მათგან ძირითადია შემდეგი:

1. მიკროსკოპული _ მიკროსკოპირებისთვის გამოყენებით; განისაზღვრება მიკროორგანიზმების ფორმა, ზომები, ურთიერთგანლაგება, მათი სტრუქტურა, სპეციალური საღებავებით შეღებვის უნარი.

მიკროსკოპირების ძირითად საშუალებას მიეკუთვნება სინათლის მიკროსკოპი (სახესხვაობები – იმერსიული, ფაზურ-კონტრასტული, ლუმინესცენტრული და სხვ.) და ელექტრონული მიკროსკოპი. ამ მეთოდებს შეიძლება მიეკუთვნოს ავტორადიოგრაფიის (გამოვლენის იზოტოპის მეთოდი).

2. მიკრობიოლოგიური (ბაქტერიოლოგიური და ვირუსოლოგიის) _ სუფთა კულტურის გამოყოფა და მისი იდენტიფიკაცია.

3. ბიოლოგიური - ლაბორატორიული ცხოველების დაავადება ინფექციური პროცესის გამოწვევით მგრძნობიარე მოდელებზე (ბიოსინჯი).

4. იმუნოლოგიური (სეროლოგიური, ალერგოლოგიური ვარიანტები) _ გამოიყენება გამომწვევების ან ანტისხეულების ანტიგენების გამოსავლენად.

5. მოლეკულურ - გენეტიკური _ დნმ და რნმ ზონდები, პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქცია (პჯრ) და სხვ.

და ბოლოს, აუცილებელია აღინიშნოს თეორიული მნიშვნელობა თანამედროვე მიკრობიოლოგიის, ვირუსოლოგიის და იმუნოლოგიის. ამ მეცნიერებების მიღწევებით საშუალება მიეცა შესწავლილიყო ცხოველმყოფელობის ფუნდამენტური პროცესები მოლეკულურ-გენეტიკურ დონეზე, რაც განაპირობებს მრავალი დაავადების მექანიზმების თანამედროვე გაგებას და მკურნალობას.